Aedes aegypti hainbat arbobirusen bektore nagusia da (dengea, chikungunya eta Zika bezalakoak), eta hauek eskualde tropikal eta subtropikaletan maiz agerraldiak eragiten dituzte gizakiengan. Agerraldi horien kudeaketa bektoreen kontrolaren mende dago, askotan eltxo eme helduei zuzendutako intsektizida-ihinztaduren bidez. Hala ere, eraginkortasun optimoa lortzeko behar den estaldura espaziala eta ihinztaduraren maiztasuna ez daude argi. Ikerketa honetan, bolumen ultra-txikiko (ULV) piretroide intsektizidekin barrualdean ihinztatzeak etxeko Aedes aegypti eltxoen populazioetan duen eragina deskribatzen dugu.
Gure emaitzek erakusten dute etxe barruko Aedes aegypti-ren beherakadak batez ere etxe berean egindako ihinztaduren ondorio direla, eta ez dela inolako eragin gehigarririk auzokide diren etxeetan ihinztatzeak eraginik izan. Ihinztaduraren eraginkortasuna azken ihinztadura egin eta igaro den denboran neurtu behar da, ez baitugu aurkitu ihinztadura jarraituen ondoriozko efektu metaturik. Gure ereduan oinarrituta, kalkulatzen dugu ihinztaduraren eraginkortasuna % 50 jaisten dela ihinztatu eta 28 egun inguru igaro ondoren.
Etxebizitza batean Aedes aegypti-ren ugaritasunaren beherakada batez ere etxe horretan azken ihinztadura egin zenetik igarotako egun kopuruak zehaztu zuen, eta horrek arrisku handiko eremuetan ihinztadura-estalduraren garrantzia azpimarratzen du, ihinztadura-maiztasuna tokiko birusaren transmisio-dinamikaren araberakoa izanik.
Ikerketa honetan, Peruko Amazoniako eskualdeko Iquitos hirian barruko piretroideen ihinztadura ultra-baxu errepikatuaren bi landa-proba handitako datuak erabili ditugu, etxe bateko aedes aegypti eltxo-populazio bakoitzean bolumen ultra-baxuko ihinztadurak duen eragina kalkulatzeko, etxe bakar baten mugak gaindituz. Aurreko ikerketek bolumen ultra-baxuko tratamenduen eragina kalkulatu dute, etxeak esku-hartze eremu handiago baten barruan edo kanpoan zeuden kontuan hartuta. Ikerketa honetan, tratamenduaren efektuak etxe bakoitzaren maila zehatzago batean bereiztea dugu helburu, etxe barruko tratamenduek auzoko etxeetako tratamenduekin alderatuta duten ekarpen erlatiboa ulertzeko. Denborarekin, ihinztadura errepikatuenak azken ihinztadurarekin alderatuta duen eragin metatua kalkulatu dugu hegazti-ustiategietan Aedes aegypti murrizketaren gainean, beharrezko ihinztadura-maiztasuna ulertzeko eta ihinztaduraren eraginkortasunaren beherakada denboran zehar ebaluatzeko. Analisi honek bektoreen kontrolerako estrategiak garatzen lagun dezake eta informazioa eman dezake ereduen parametrizaziorako, haien eraginkortasuna aurreikusteko.
Intereseko emaitza i etxebizitza bakoitzeko eta t denbora bakoitzeko bildutako Aedes aegypti helduen kopuru osoa bezala definitzen da, maila anitzeko Bayesiar esparru batean modelatzen dena, banaketa binomial negatibo bat erabiliz gehiegizko dispertsioa kontuan hartzeko, batez ere Aedes aegypti heldu nulu kopuru handia bildu zelako. Bi ikerketen arteko kokapen eta diseinu esperimentalen arteko desberdintasunak kontuan hartuta, hautagai-eredu guztiak S-2013 eta L-2014 datu-multzoetara egokitu ziren, hurrenez hurren. Hautagai-ereduak forma orokorraren arabera garatzen dira:
a-k t unean i etxebizitzan ihinztadurak duen eragina neurtzen duten hautagai-aldagai multzo bateko edozein adierazten du, behean azaltzen den bezala.
b-k t unean i etxebizitzaren inguruko bizilagunengan ihinztadurak duen eragina neurtzen duten hautagai-aldagai multzo bateko edozein adierazten du, behean azaltzen den bezala.
B-estatistika sinple bat probatu genuen, i etxetik distantzia jakin batera dagoen eraztun baten barruan t aurreko astean ihinztatutako etxeen proportzioa kalkulatuz.
non h r eraztuneko etxebizitzen kopurua den, eta r eraztunaren eta i etxebizitzen arteko distantzia. Eraztunen arteko distantzia faktore hauen arabera esleitzen da:
Etxe barruko ihinztadura-esposizio funtzioetarako denboran haztatutako ereduaren doikuntza erlatiboa. Lerro gorri lodiagoak eredu egokiena adierazten du, lerro lodienak eredu egokiena adierazten duelarik eta beste lerro lodiek eredu egokienaren WAIC-tik nabarmen desberdina ez den WAIC-a duten ereduak adierazten dituzte. BA desintegrazio-funtzioa azken ihinztaduratik bost eredu egokienen artean dauden egun kopuruari aplikatzen zaio, bi esperimentuen arteko WAIC sailkapenaren batez bestekoan oinarrituta.
Ereduak kalkulatu zuen ihinztaduraren eraginkortasuna % 50 jaitsi zela ihinztatu eta 28 egun ingurura, eta Aedes aegypti populazioak ia erabat berreskuratu zirela ihinztatu eta 50-60 egun ingurura.
Ikerketa honetan, barruko piretrina-ihinztadura ultra-txikiko bolumenaren arabera, Aedes aegypti populazioetan duen eragina deskribatzen dugu, etxetik gertu denboran eta espazialki gertatzen diren ihinztadura-gertaerekin lotuta. Ihinztaduren eraginen iraupena eta hedadura espaziala hobeto ulertzeak bektoreen kontrolerako esku-hartzeetan behar diren ihinztadura-estaldura espazialaren eta maiztasunaren helburu optimoak identifikatzen lagunduko du, eta bektoreen kontrolerako estrategia potentzial desberdinak alderatzeko oinarri bat emango du. informazioa. Gure emaitzek erakusten dute etxe barruko Aedes aegypti populazioaren murrizketak etxe bakarreko ihinztaduraren ondorio direla, eta inguruko eremuetako etxeek egindako ihinztaduren ondoriozko eragin gehigarririk gabe. Ihinztadurak Aedes aegypti populazioetan duen eragina, batez ere, azken ihinztadura egin zenetik igaro den denboraren araberakoa da, eta pixkanaka jaisten da 60 egunetan zehar. Ez da Aedes aegypti populazioetan murrizketa gehiago ikusi, etxe barruko ihinztadura-gertaera anitzen efektu metatuaren ondorioz. Oro har, Aedes aegypti populazioa gutxitu egin da. Etxe bateko Aedes aegypti eltxoen kopurua etxe horretan azken ihinztadura egin zenetik igaro den denboraren araberakoa da batez ere.
Gure ikerketaren muga garrantzitsu bat da bildutako Aedes aegypti eltxo helduen adina ez dugula kontrolatu. Esperimentu hauen aurreko analisietan [14] erakutsi zen eme helduen adin banaketa gazteagoa zela (eme ez-pareen proportzio handiagoa) L-2014 ihinztadura-eremuan, babes-eremuarekin alderatuta. Beraz, inguruko etxebizitzetan ihinztadura-gertaeren azalpen-zeregin gehigarririk aurkitu ez dugun arren etxe jakin bateko Aedes aegypti ugaritasunean, ezin dugu ziurtatu ihinztadura-gertaerak maiz gertatzen diren eremuetan ez dagoela eskualde-eraginik Aedes aegypti populazio-dinamikan.
Gure ikerketaren beste muga batzuk Osasun Ministerioak L-2014ren ihinztadura esperimentala baino 2 hilabete lehenago gertatu zelako dira, kokapenari eta denborari buruzko informazio zehatzik ez zegoelako. Aurreko analisietan erakutsi da ihinztadura hauek antzeko efektua izan zutela ikerketa-eremu osoan, Aedes aegypti dentsitatearen oinarrizko maila komun bat osatuz; izan ere, ihinztadura esperimentala hasi zenerako, Aedes aegypti populazioak suspertzen hasiak ziren. Gainera, bi aldi esperimentalen arteko emaitzen aldea ikerketaren diseinuan dauden desberdintasunengatik eta Aedes aegypti-k zipermetrinarekiko duen sentikortasun desberdinagatik izan daiteke, S-2013 L-2014 baino sentikorragoa izanik.
Azkenik, gure emaitzek erakusten dute barruko ihinztaduraren ondorioak ihinztadura gertatu zen etxera mugatu zirela, eta ondoko etxeetan ihinztadurak ez zituela Aedes aegypti populazioak gehiago murriztu. Aedes aegypti eltxo helduak etxeen ondoan edo barruan gera daitezke, 10 m-ko erradioan bilduz eta batez beste 106 m-ko distantzia eginez. Beraz, etxe baten inguruko eremua ihinztatzeak agian ez du eragin handirik izango etxe horretako Aedes aegypti populazioan. Horrek aurreko aurkikuntzak berresten ditu, etxearen kanpoaldean edo inguruan ihinztatzeak ez duela eraginik. Hala ere, goian aipatu bezala, eskualdeko eraginak egon daitezke Aedes aegypti populazio dinamikan, eta gure eredua ez zen diseinatu efektu horiek detektatzeko.
Gure emaitzek, oro har, nabarmentzen dute zein garrantzitsua den transmisio-arrisku handiagoa duten etxe guztietara iristea agerraldi batean, duela gutxi ihinztatu ez diren etxeek ezin baitute inguruko esku-hartzeen edo iraganeko hainbat esku-hartzeren menpe egon eltxoen populazioak murrizteko. Etxe batzuk eskuraezinak zirenez, hasierako ihinztadura-ahaleginek beti estaldura partziala lortzen zuten. Galdutako etxeetara egindako bisiten errepikapenek estaldura handitu dezakete, baina etekinak gutxitzen dira saiakera-txanda bakoitzarekin eta etxe bakoitzeko kostua handitzen da. Beraz, bektoreen kontrol-programak hobetu behar dira denguearen transmisio-arrisku handiagoa den eremuak helburu hartuta. Denguearen transmisioa heterogeneoa da espazioan eta denboran, eta arrisku handiko eremuen tokiko ebaluazioak, demografia-, ingurumen- eta gizarte-baldintzak barne, bektoreen kontrol-ahaleginak gidatu beharko lituzke. Beste estrategia zuzendu batzuk, hala nola barruko hondar-ihinztadura kontaktuen jarraipenarekin konbinatzea, eraginkorrak izan dira iraganean eta arrakastatsuak izan daitezke zenbait esparrutan. Eredu matematikoek ere lagun dezakete bektoreen kontrol-estrategia optimoak hautatzen tokiko esparru bakoitzean transmisioa murrizteko, landa-proba garesti eta logistikoki konplexuak egin beharrik gabe. Gure emaitzek barruko bolumen ultra-txikiko ihinztaduraren efektu espazial eta tenporalen parametrizazio zehatza eskaintzen dute, eta horrek etorkizuneko modelizazio mekanistikoen ahaleginak informatu ditzake.
Argitaratze data: 2025eko urtarrilaren 13a